Wanneer het lichaam een obstakel wordt: grossofobie, discriminaties en esthetische normen
In onze samenleving oefenen verschillende normen rond uiterlijk een constante druk uit op mensen die ervan afwijken. Een van de zwaarst getroffen groepen: dikke mensen, zeker wanneer ze op andere vlakken al tot een gemarginaliseerde groep behoren. Hun lichamen worden voortdurend bekeken, beoordeeld en gepathologiseerd. Dit fenomeen staat beter gekend als grossofobie: een systemische onderdrukking die te vaak wordt herleid tot een louter persoonlijk ongemak.
Een dagelijks geweld, een systemische onderdrukking
Niet iedereen heeft het privilege om onopgemerkt door het leven te gaan. Sommige lichamen storen, vallen op en worden voortdurend blootgesteld aan publieke beoordeling. De grootste slachtoffers zijn dikke lichamen, en in het bijzonder die van gemarginaliseerde personen: vrouwen, queerpersonen, geracialiseerde mensen, personen met een beperking of in precaire omstandigheden. Zij zijn het mikpunt van een stigmatisering die diep verankerd zit in de maatschappij.
Dit geweld kent vele vormen: micro-agressies in het dagelijks leven, beperkte toegang tot gezondheidszorg, discriminatie bij aanwerving, en zelfs de ontzegging van het eenvoudige recht om ruimte in te nemen. Grossofobie kan niet losstaand bekeken worden: het is verweven met andere onderdrukkingsmechanismen; seksisme, racisme, validisme, klassisisme en heteronormativiteit. Ze heeft als doel lichamen die als “te veel” worden beschouwd onzichtbaar te maken, te onderwerpen of het zwijgen op te leggen: te dik, te zwart, te queer, te vrouwelijk.
Zo is het geen uitzondeing dat de sportcapaciteite van dikke mensen ongewild in vraag worden gesteld. Kun je 20 km wandelen? Trappen oplopen? Het is alsof respect enkel kan worden verdiend door het te koppelen aan een soort bewijs van inzet. Dat is een gevaarlijk precedent.
Dikke mensen zijn niemand iets verschuldigd. Geen prestaties, geen transformatie, geen glimlach om het ongemak van anderen te verzachten. Ze hoeven hun gezondheidstoestand niet te verantwoorden, zeker niet in een samenleving die dat van anderen nooit vraagt.
Het gewicht van normen in de professionele wereld
De arbeidsmarkt is een van de domeinen waar discriminaties op basis van uiterlijk zich bijzonder sluw manifesteren. Mensen die als dik worden gezien, en in bredere zin al wie niet beantwoordt aan de dominante schoonheidsnormen, worden vaak al bij de eerste selectieprocedures uitgesloten.
In Frankrijk toont een studie van de Défenseur des droits en de IAO (2021) aan dat obese vrouwen acht keer meer kans lopen om discriminatie te ondervinden bij het solliciteren. Transpersonen, niet-binaire personen, of mensen die zich kleden buiten de verwachte kledingnormen, worden eveneens systematisch uitgesloten.
Deze intersectionele discriminaties maken deel uit van een ruimer fenomeen: lookisme. Nog weinig bekend, verwijst deze term naar alle discriminaties op basis van fysiek uiterlijk, waaronder seksisme, racisme, validisme, leeftijdsdiscriminatie, grossofobie of kledingstigmatisering. Lookisme herinnert ons eraan dat het lichaam nooit neutraal is: het wordt beoordeeld, hiërarchisch ingedeeld en politiek gecontroleerd.
« La Gueule de l’emploi »: een feministische en studentikoze tegenreactie
In dit kader hebben zes studenten van de Master Culturele en Sociale Communicatie aan het IHECS (Brussel) een geëngageerd project tegen lookisme gelanceerd: La Gueule de l’emploi, een gids gewijd aan discriminaties bij aanwerving op basis van uiterlijk, in het bijzonder die waarmee FINTA-personen (Vrouw, Intersekse, Niet-binair, Trans, Agender) geconfronteerd worden.
Opgesteld vanuit een feministische en intersectionele invalshoek, wil deze gids sensibiliseren, informeren en concrete hulpmiddelen aanreiken om deze onrechtvaardigheden te bestrijden. Hij geeft ook het woord aan betrokkenen zelf, die al te vaak het zwijgen worden opgelegd.
Dit lokale project maakt deel uit van een globale beweging: die van de herovering van het discours door de betrokkenen zelf. Het draagt bij aan de politisering van het lichaam, aan het in vraag stellen van professionele normen, en aan de eis van een volwaardige plaats in de arbeidswereld.
Mediaverdoezeling en visuele cultuur
Grossofobie stopt niet aan de deuren van bedrijven: ze dringt door in de media, de mode, de publieke gezondheidscampagnes en de sociale netwerken. Lichamen die dik, geracialiseerd, trans, oud of beperkt zijn worden zelden gerepresenteerd, en als dat wel gebeurt, dan vanuit clichés of vanuit een medisch perspectief.
Deze onzichtbaarmaking is niet onschuldig. Ze versterkt het idee dat enkel bepaalde lichamen het waard zijn om bemind, succesvol of zichtbaar te zijn. De esthetische normen die verspreid worden, veranderen in innerlijke dwang, vaak geïnternaliseerd ten koste van een immense lijdensdruk. Dikke mensen zijn niet zeldzaam: ze worden eenvoudigweg onzichtbaar gemaakt.
Weerstand bieden en ruimtes heroveren
In België brengt het collectief FatFriendly culturele en publieke plekken in kaart die verwelkomend zijn voor dikke mensen. In Frankrijk strijdt de beweging Gras Politique, mee opgericht door Daria Marx, voor een inclusieve samenleving, bevrijd van onderdrukkende lichaamsnormen.
Via festivals, acties of praktische gidsen tekenen deze initiatieven de contouren uit van een feminisme dat niemand achterlaat, en zeker niet de mensen wiens lichamen gemarginaliseerd worden.
Deze strijd is essentieel. Ze schept ruimtes van verzet, solidariteit, overleving en vooral van politieke affirmatie.
Voor een structurele en radicale verandering
Strijden tegen grossofobie betekent niet dat men meer vriendelijkheid of tolerantie vraagt: het betekent rechten opeisen. Het betekent de volledige erkenning opeisen van dikke mensen als legitieme, respectabele, competente burgers.
Het betekent weigeren dat het lichaam een criterium wordt van sociale selectie. Het betekent de opgelegde schoonheidsnormen aanvallen, de blik dekoloniseren, de gemarginaliseerde lichamelijke ervaringen politiseren. Het is niet aan dikke mensen om zich te transformeren om te voldoen aan sociale verwachtingen. Het is aan de samenleving om te veranderen en de diversiteit aan lichamen te omarmen.
Geen enkel lichaam hoeft zich te verantwoorden. Alle lichamen zijn legitiem. En geen enkel lichaam hoeft te bewijzen dat het verdient te bestaan.
Sitografie
Faustine Stricanne
Stagiaire Amazone
